“Een verhaal van liefde en duisternis”

Het is laat.
Een grootmoederlampje drapeert voorzichtig een gelig schijnsel over het spiksplinternieuwe witeiken bureaublad. Naast de laptop ligt een boek. Het praat nog tegen me, fluistert in mijn oren, zindert na in mijn hersens.
Op de omslag kijkt een jongen in korte broek, het kort van vroeger, je vragend aan: wat!? Hij draagt een dikke groene, gebreide trui. Lichte sokken in lage, geronde jongensschoenen. In zijn rechterhand aan hengsels twee pullen waarvan wellicht eentje met melk. Op de achtergrond een bunker, als gekapt uit een rots. Gekraste kindertekeningen in het ruwe beton. Helwitte letters er overheen: Een verhaal van liefde en duisternis. Enkel een beginhoofdletter. Daarboven, fletser maar groter: Amos Oz.

Zoekt u nog leesvoer om op vakantie tussen de hete zandkorrels vrijwel gedachteloos te pageturnen, leg dit boek ter linkerzijde. Dorst u naar vertier in misdaad of erotiek, negeer dit werk.
Daarentegen! Gaat u ook in uw vrije tijd geen literaire uitdaging uit de weg? Verruimt u graag uw blik? Houdt u van reizen naar het onbekende? Hongert u naar een duizelingwekkend taalbanket?
Ren dan Usain Boltgewijs naar boekenzaak of bib. Weet echter: dit boek lezen vraagt wél enige inspanning. Weet ook: inspanning loont. Het boek vervlecht in 645 pagina’s de familiekroniek van de schrijver met de geboorte en groeipijnen van de staat Israël. En het doet dat virtuoos.

Onlangs vroeg iemand Dimitri Verhulst of hij de eerste zin van ‘de pruimenpluk’ wilde voorlezen, want “… de eerste zin is toch de belangrijkste?” De schrijver riposteerde: elke zin is belangrijk. Dat merk je in dit boek. Dat maakt deze memoires niet zomaar een goed boek, dat maakt het een meesterwerk.
Ook daarover schrijft de schrijver, hoe hij tot in het oneindige op zoek gaat naar het juiste woord, het woord met de juiste toon, de juiste klank, het juiste ritme. In die bepaalde context. Dat je soms dagen achter dat woord loopt te zoeken, tot het zomaar uit de Grote Woordenwolk op je bord valt. Dat laatste is van mij, Amos Oz zou zich nooit tot zulk kinderlijk beeld verlagen. Hij vindt accurater omschrijvingen, 645 pagina’s lang.

Een voorbeeld? Heel even figureert in deze exquise memoires het meisje dat zijn vrouw zal worden. Oz schrijft niet iets banaals als ‘Mijn hart sloeg over’, ‘een bliksemflits’ of ‘aan mij passeerde een engel, net uit de hemel neergedaald.’ Hij schrijft: “Elk van de meisjes was mooi als de zon. Stuk voor stuk. Maar Nili werd altijd omgeven door een trillende cirkel van vreugde.” Een trillende cirkel van vreugde. Alstublieft! Dit meisje is niet alleen mooi als de zon, zo mooi dat je haast niet naar haar kan kijken, de lucht trilt daarenboven van de vreugdekrans om haar heen. Wie wil er niet met haar trouwen? En dat is niet zomaar een lokkertje ergens in de proloog, dit is pagina 621.

Het boek eindigt tragisch genoeg met de al honderden pagina’s vroeger aangekondigde zelfmoord van de moeder van het hoofdpersonage. Ik geloof niet dat het woord in het boek voorkomt, maar ze is vrijwel haar leven lang depressief. Dat slot scheurt toch je hart nog open: “… en ze werd niet meer wakker ’s ochtends, ook niet toen de dag helderder werd en tussen de takken van de vijgenboom in de tuin van het ziekenhuis de vogel Elise haar verbaasd riep en nogmaals riep en vergeefs riep maar het toch weer probeerde en weer en nog steeds probeert ze het soms.” Hoor je Beethoven in de vruchteloze lokroep van de vogel Elise? Bedrieglijk luchtig, doch tragisch, vol van gemis.

Amos Oz vertelt hoe hij schrijver werd. Dat wilde hij al van kindsbeen af. In de wereld waarin hij leefde, krioelde het echter niet van de stoere, ongenaakbare helden uit Amerikaanse romans die altijd precies zeggen wat er te zeggen valt, of van raadselachtige vrouwen van bovenaardse schoonheid. Waarover valt hier te  schrijven, overweegt hij, er is in dit dorp niets dat de wereld kan interesseren.
Tot hij ontdekt dat verhalen je voorbij wandelen, verkleed als bakkersknecht of loketbediende, op de trein of op het buurtfeest. Je hoeft bij elke mens die je ziet alleen maar de juiste vragen te stellen: ontbijt die mevrouw met fruit en granen of drinkt ze enkel een kop koffie, van wie droomt die meneer als hij ‘s nachts in het donker staart, is die jogger een bewonderaar van Dries Van Langenhove, waar koopt dat meisje haar schoenen, welke foto’s staan er bij de postbode op de schouw?
Uit elke persoon die hij opmerkt, fantaseert een schrijver vrijelijk talloze personages.
U bent gewaarschuwd.