Maand: mei 2022

               Het applaus na de voorstelling dooft langzaam uit. De eerste toeschouwers verlaten de zaal. Zegt de vrouw naast me tegen haar vriendin: ‘Die schapen vond ik wel een belachelijke.’  
               ‘Anders wel een bangelijke,’ antwoordt de vriendin. Intussen rommelt ze in haar handtas, typt een code in haar telefoon en wacht. Ik wacht mee. Ik ben hun gevangene, op stoel zes van rij twee. Zolang de dames op stoelen twee en vier blijven zitten, kan ik de zaal niet uit. Als een gazelle over keuvelende oudere dames wippen, lukt me al enige tijd niet meer zo best.
               ‘Een originele, dat zeker wel,’ geeft de eerste mevrouw toe.

               Ze spreken in fantoomzinnen. Een belachelijke. Een bangelijke. Een originele. Het zelfstandig naamwoord lijkt er nog bij te zijn maar is het niet. Het is weg, als een geamputeerd lidmaat. De toehoorder mag de prothese kiezen die hijzelf het meest vindt passen.
               Het ogenblik waarop beslist werd het zelfstandig naamwoord te amputeren moet ik op reis geweest zijn. Ik heb het helemaal gemist. Net zoals toen iedereen plots noemde in plaats van heette. Of jaren later mensen allemaal ineens ergens iets hadden van. Ik kreeg er toen ook ergens wat van, op mijn systeem om precies te zijn. En helemaal toen ook dertigers en veertigers opeens alles kei begonnen te vinden. Keitof, keigezellig, keizacht. Keibelachelijk vond ik dat.

               Er is iets mis met hoe wij omgaan met onze taal. Woorden worden heden ten dage in hoge mate verwaarloosd, mismeesterd, misbruikt. Misschien is het beter ze maar helemaal te deleten. Beeld zonder klank. Net zoals in het schouwspel dat de dames en ik net hadden bijgewoond. The Sheep Song, heette het. Het Schapenlied had voor mij even goed gekund. De meerwaarde van al dat Engels in onze taal ontgaat me. Anyway, het geblaat van een kleine kudde schapen was de enige tekst uit het hele stuk. Verder zei geen enkele acteur een woord. Een idee dat navolging verdient.
               Ook zonder woorden was de vertelling helder. Een schaap wil mens worden. Dat lukt niet best. Dat had ik dat schaap vooraf ook wel kunnen vertellen. Dat had het dier veel moeite en mij zevenentwintig euro bespaard. De queeste van het beest eindigt waar het begon, bij de kudde. Die keert zich nu echter van haar af. Over de onderliggende moraal moet ik nog even denken. Dat is wel een diepe, geloof ik.

               Dat woorden overbodig zijn vindt ook Liesbeth Homans, voorzitster van het Vlaams Parlement. Het nieuwsmedium Apache stelt vragen over de vergoeding van langdurig afwezige parlementsleden, zoals Sihame El Kaouakibi. Liesbeth verstuurde prompt een e-mail naar haar medewerkers met het advies aan die vraag zelfstandig noch enig ander woord vuil te maken. Negeren, luidt het ordewoord. In een tijd waarin men alles moet kunnen zeggen, moet men ook over alles kunnen zwijgen. Toch wel een dubbele.

               Wie wél alles mag zeggen is Tom Van Grieken, voorzitter van die partij die ijvert voor vrije meningsuiting. Voor zover het tenminste haar eigen mening betreft. Hij mag een gastcollege geven aan de KUL. De universiteit verschaft hem een podium om zijn opgeblazen waanideeën over eigen volk, islamisering, omvolking en onbetrouwbare elites als waarheid uit te strooien over de hoofden van eerstejaarsstudenten. Er is veel protest tegen de invitatie. De KUL zelf zegt “het maatschappelijk debat te willen aanzwengelen.” Op Twitter, waar het vaak erger stinkt dan aan de pissijn bezijden de kathedraal na de Bollekesfeesten, orakelt een professor: ‘Hitler werd ook door het volk verkozen.’ Beetje prof leidt daaruit dan af dat het volk, als dat al bestaat, de bal weleens misslaat. Zich door oppervlakkig bekkende schijnoplossingen makkelijk om de tuin laat leiden. Of voegt eraan toe dat Hitlers eerste beleidsdaad eruit bestond elke oppositie te verbieden. Het vrije woord gebruiken om het af te schaffen, wel een paradoxale.
               Mag dan niet elke mening vrij worden verkondigd? Dat is een makkelijke. Natuurlijk wel. Graag op ietwat beschaafde wijze, dat vind ik wel een belangrijke. En ook, woorden doen ertoe. Ze zijn als kruiden, sommige zijn heilzaam, andere giftig. Je laat ze beter niet los op de achteloze luisteraar zonder kritisch wederwoord. Voor je het weet krijg je partijvoorzitters die elke week in De Zevende Dag zonder tegenspraak van jetje komen geven en verder elk debat uit de weg gaan. Fantoomdemocratie.

               ‘Kijk hier, ons Daphne.’ Met verzaligde blik duwt de ene vrouw haar Samsung onder de neus van de ander. Een ukje op een deken.
               ‘Een schoontje,’ reageert de vriendin. Ze staan eindelijk op, ik kan op zoek naar de vestiaire. Gelukkig, anders wordt ook deze avond weer een late.

De wereld is een schouwtoneel dat wij bespelen
Voor iedereen een luchtkasteel om van te delen
En krijgen we niet al te veel, ’t kan ons niet schelen
We vinden ook het minste deel sensationeel

(Goeiemorgen Morgen, Nicole & Hugo)

            Vrolijke vrienden waren wij toen nog. Neder gezeten in de ronde genoten we van elke stonde. Opgewekt en blij schoven we nog wat dichterbij. We dronken melk, plantten een boom, verlangden niet meer dan een bloem en wat gras dat nog groen was. Een boom. Zicht op de zee. Wereld en toekomst lagen aan onze voeten, wij zouden er wat moois van maken.
Dat voelden wij aan ons hartje.

               Het flitst allemaal door mijn hoofd terwijl ik naar comfort zoek in het rode fluweel van stoel 1, rij 9 op de parterre in de Bourlaschouwburg aan de Komedieplaats. Het zitje zakt schuin weg. Nog voor de voorstelling begint protesteert mijn rug. Nochtans hou ik van deze zaal. Van de vroegere grandeur die je nog altijd proeft, van dat schilderachtige plafond. De adem van vergane glorie walmt nog uit de gordijnen en de scène blijft een gapend gat van mysterie. De bühne, zegden mensen die ook schouwtoneel in hun liedjesteksten gewurmd kregen. De magie van de illusie, telkens weer voel ik me als het kind van toen. Als dadelijk een acteur in het spotlicht drie keer blub zegt, geloof ik dat ik naar een goudvis kijk.

               Al snel verwijlen mijn gedachten naar de trieste komedie die heden ten dage wordt opgevoerd. Deze iconische theatertempel speelt de hoofdrol. Hijgerig als een Hollandse schrijver hapt dit Toneelhuis naar een laatste luchtbel. Zuurstof kost heden ten dage drie en een half miljoen euro. De regioboekhouder houdt de vinger op de knip. Op zijn kabinet fulmineert men al jaren over die linkse subsidieslurpers die zogenaamde Kunst scheppen voor een beperkte snobistische elite. Politiek en Artistiek, het blijft een ingewikkelde relatie. Welke relatie is dat niet?
               Bedoelde elite mag bij die bedenking ook even stil blijven staan. De brochure op mijn schoot bulkt van hoogdraverig gedram: fantasmagorische scenografie, iconoclastische beeldenstorm, efemere kunstvorm. Het hoeft voor mij niet bepaald Met Nicole aan de Rol of Hugo in de Hubo te zijn, maar dit kan beter.

               Ik denk aan een ander theaterstuk, bij Phara in de studio. De acteur die het Huis verdedigt is niet woedend. Hij is strijdvaardig. Hij wikt zijn woorden, voorzichtiger dan hij het op scène zou doen. Hij zou nochtans moeten razen, men rooft het beleg van zijn boterham. Hij blijft in zijn rol, waardig en beschaafd.
Ook de journalist laat vanaf de zijlijn niet het achterste van zijn tong zien. Je hoort hoe hij luidkeels zwijgt over de olifant in de zaal: de politieke partij die de geldkraan opent of sluit als was het een sluis aan de IJzer. Wie niet de Vlaamse belangen voor het voetlicht brengt, zoekt het zelf maar uit.

               Troost vind ik in het café om de hoek. Van op een strategisch gekozen plek nip ik zuinig met kleine slokjes van mijn Duvel om zo lang mogelijk te kunnen genieten van het schouwspel dat zich afspeelt voor de tapkast. De lange blonde haren van een vrouw prikkelen mijn verbeelding. Ze wiegen als gouden golven over haar halfnaakte rug. De vrouw is slank en draagt een achteraan laag uitgesneden zwarte jurk. De jonge man met wollige zwarte baard naast haar tekent figuurtjes op haar blote schouder, haar rug, haar dij. Nu en dan leunt hij wellustig tegen haar aan. Zij rilt. Ik zie hoe hij loenst naar haar decolleté en fantaseert over wat de nacht hem nog bieden zal. Een weeë geur van testosteron walmt over de tafels. Ik probeer me te herinneren hoe het was om hem te zijn. Nicole en Hugo stonden nog op de bühne toen.

               De man fluistert iets in haar oor. Terwijl ze antwoordt draait de blonde vamp zich naar hem toe. Dit moet schoktherapie zijn. Haar gezicht vertoont meer rimpels dan het Noordzeestrand bij eb. Er zitten zwarte gaten in haar mond, ooit moeten daar tanden hebben gestaan. Over haar kin loopt een waterige lijn, speeksel of gin-tonic. Ze klinkt als een verkouden kraai in de winter. Als ze weer voor zich kijkt, draperen haar haren spontaan een verleidelijk gouden gordijn over haar schouders.

               Ontdaan klok ik de halve Duvel in een geut in mijn keel en reken af. Dit is het leven. Een doen alsof. Telkens weer verbrijzelt de waarheid met een sloophamer de verbeelding.
Dat het pijn doet voel ik aan mijn hartje.

Jeroen Brouwers schrijft dus geen boeken meer. Zich concentreren op een oeuvre zal niet te best lukken daarboven, met al die herrie van Arno en Hennie Vrienten om zich heen.
Toevallig deden we maandagavond tijdens onze cursus nog lacherig over hem. Met een achttal amateur schrijvelaars leren we hoe drie zinnen foutloos op papier neer te leggen zonder de lezer te vervelen. Allemaal hopen we dat aantal op te trekken tot tienduizend of meer en dus ooit een heus boek af te scheiden.
De schrijver kwam ter sprake. Iemand bootste zijn hees schurende stem na, een ander zijn hijgerige kortademigheid. ‘Longen als een verroeste fietsketting,’ vond iemand, tevreden over de beeldspraak. Groot schrijver natuurlijk, daar waren we het over eens, doch de man zelf was tot op de draad versleten. Zijn laatste personage, cliënt E. Busken, leek wel naar eigen beeld gemodelleerd.

Aanleiding van deze spot was een citaat uit een interview van lang geleden. Ik herinnerde me een merkwaardig statement van hem over het woordje ‘maar’. ‘Een ‘maar’ op de eerste pagina van een boek mag als een zwaktebod worden beschouwd,’ had hij beweerd. Je schrijft dus beter niet: ‘Jeroen Brouwers is één van de grootste Nederlandstalige schrijvers ooit maar ook hij zal gauw vergeten zijn.’ Beter is: ‘Jeroen Brouwers is één van de grootste Nederlandstalige schrijvers ooit. Toch zal ook hij gauw vergeten zijn.’ Of niettegenstaande, echter, doch, desondanks. Keuze zat.
Maar dus beter niet ‘maar’.

Dat vonden wij, zijn zelfverklaarde troonopvolgers dus onzin van de helderste soort. Eerst reageerde men met lichte verontwaardiging, toen klonk protest en gepruttel gevolgd door misprijzen en spot. De man was in zijn Zutendaalse bos misschien beginnen raaskallen van eenzaamheid. Trouwens, wat lezen we in zijn eigen boeken? Tablets floepten aan, laptops zoemden. ‘Hier. In Bezonken Rood, zes keer ‘maar’ op de eerste pagina.’ In ‘Datumloze dagen’ staat er ook één en op de openingsbladzijde van De Zonvloed ook.’ Vergenoegd besloten we dat de oude knar de bal hier wel heel erg had misgeslagen.

Op weg naar huis begon ik te twijfelen aan de correctheid van mijn herinnering. Voor de zekerheid vlooide ik het voor het slapengaan even na. Geen ‘maar’ aan het begin van Het Hout en ook geen in Cliënt E. Busken. Wel een meesterlijke beschrijving van het lompengewaad van een kloosterling en de herinnering als een bliksemvonk in mijn hersens van een dementerende man aan zijn moeder. Met een stilistisch vernuft waaraan we alle acht een knoert van een punt konden zuigen.

Tijdens het tandenpoetsen viel het mij in.
Natuurlijk hadden wij de meester fout begrepen. Hadden we zijn punt helemaal gemist. Slechte verstaanders waren wij. ‘Maar’-tellertjes. Mierenneukerig hadden we ons gefocust op dat ene woord en helemaal niet begrepen waar hij werkelijk op doelde. Die ‘maar’ was slechts een detail. Een voorbeeld. De man bedoelde het natuurlijk ruimer. Dat een schrijver van enig niveau dient stil te staan bij elk woord dat hij aan het blad toevertrouwt. Zichzelf moet verplichten altijd opnieuw en overal op zoek te gaan naar de beste formulering. Om op die manier als het ware een eigen taal te scheppen, een eigen universum.
Die aanhoudende zoektocht maakt de meester tot de meester die met kop en schouders de middelmaat overstijgt. Wij hadden moeten zwijgen, lezen en leren uit zijn boeken:

Op deze zeer warme ochtend, na het wakker worden, is het eerste wat de hand (de mijne) gewoontegetrouw te doen vindt: voelen of het geslachtsdeel (het mijne) nog aanwezig is en het dan even bewegen, bij voorbeeld door het om de wijsvinger te laten tollen, of, als het, zoals nu, in verstijving wordt aangetroffen, te trachten het in de vuist dubbel te knakken, wat nooit lukt. (De Zondvloed)

Het geslachtsdeel dat ’s ochtends in verstijving wordt aangetroffen. Hoe omschrijft u dat doorgaans?

Drie zinnen foutloos op papier, dat lukt ons wel.
Spreken en schrijven als Jeroen Brouwers echter, kon alleen Jeroen Brouwers.

               In de weide plukken vier slaperige paarden bloemen als waren het kersen op een taart. Het is lente. De natuur veert weer helemaal op. De zon klatert, insecten zoemen rond mijn hoofd. Ik word er vrolijk van.
               ‘Hallo horsies,’ groet ik ietwat kinderlijk. Zij kijken niet op. Al hun aandacht gaat naar boterbloem en margriet.
               ‘Waarom toch zo hoofs?’ vraag ik ze. Ze reageren niet. Paarden zijn toch edele dieren? En adel verplicht. Een kleine blijk van erkenning, een knikje, meer vraag ik niet. Hun hovaardigheid steekt een beetje. Je verwacht van de adel dat tikje meer etiquette. Ze moeten me ongetwijfeld hebben opgemerkt, alle vier. Hun ogen staan bezijden het hoofd, beducht voor het gevaar dat langs de flanken dreigt. Hun blikveld overspant driehonderdzestig graden, daar sta ik middenin. Ze hebben me gewogen en te min bevonden. Helder.
               In het grasland verderop draaien twee witte zwanen rondjes in een paringswals. Zo interpreteer ik althans hun dans. Ik ben niet vertrouwd met het baltsgedrag van zwemvogels. Dat mijn gedachten alweer ongevraagd richting seks dwalen zegt misschien meer over mij. Dat kan, het is lente voor iedereen. ‘Hey,’ zeg ik. Ook deze twee wellustelingen gunnen mij geen blik. Gezien hun bezigheid begrijp ik dat, al komt het mijn zelfbeeld niet ten goede.

               In gedachten verzonken over zoveel miskenning vervolg ik mijn promenade. Een vrouw pletst een emmer leeg in een uithoek van haar tuin die grenst aan mijn wandelpad. Ik knik, maar zij kijkt op noch om. Stilaan raak ik ontmoedigd. Ik had op die typische plattelandse vriendelijkheid gehoopt. Je ruikt hier nog de mesthoop, de boeren dragen klompen, ’s ochtends kraait de haan. Niets daarvan. Nors voor zich uit kijkend trekt de vrouw zich terug in haar huis van peperkoek. Verweesd blijf ik staan, mijn hoedje in mijn hand. Zelf ben ik ook niet bepaald het vrolijke type dat onbekenden vrijmoedig op de schouders tikt en nieuwsgierig informeert hoe het met ze gaat, dat geef ik toe. Daarvoor ben ik nog meer beschroomd dan dat geitje dat de grote boze wolf voor de deur zag staan. Maar een eenvoudige goeiedag, dat kan iedereen.

               Op het jaagpad fietsen een man en een vrouw me traagzaam voorbij. Ook zij doen of ze me niet zien. ‘O ja?’ hoor ik de vrouw zeggen. Er klinkt twijfel in haar stem. De man heeft vast wat interessants verteld. Dat doen mannen graag als ze gaan fietsen met hun madam. Ze willen pronken met hun arsenaal aan weetjes, wissewasjes en ditje datjes. Al helemaal in de lente. Een fietstocht langs de waterkant is in wezen voor de man een bedeltocht om aandacht. Vooraf heeft hij de route uitgedacht, op zijn bovenbuis een strip met fietsknooppunten gekleefd, daarop de point de vues gemarkeerd. Hij vraagt daar weinig voor terug. Een mespunt appreciatie misschien, een snuifje volgzaamheid. Meestal gaat het goed tot aan het kruispunt waar zijn knooppunt naar rechts wijst en de navigatieapp op haar telefoon naar links. Dan springen plots de opgespaarde frustraties en irritaties van de voorbije week als duiveltjes uit de fietstas. Om die spanning weer weg te masseren zetten ze zich op het terras waar ze zwijgend mensen gaan kijken. Zij doet langer over haar wit wijntje dan hij over zijn twee blonde Tripels Karmeliet.

               Inmiddels vraag ik me af of ik misschien onzichtbaar ben geworden. Geen hond die me opmerkt. Opnieuw, ik blink niet uit in Sociale Vaardigheden. Als borelingen mijn hoofd zien opdoemen boven hun kribbe krijsen ze indringender dan een biggetje in het abattoir. Ik heb dan ook nooit een weerwoord, ben onwaarschijnlijk slecht in doedoedoe en dadada.
               Honden stormen als een gek op me af en vluchten dan even fluks weer weg. In een nanoseconde ruiken ze dat ik niet erg gesteld ben op ongevraagd gesnuffel in mijn kruis. Lente of geen lente, #Metoo voor iedereen, dat is mijn leus. Op feestjes sluiten de mannen de kring precies wanneer ik wil uitpakken met een blitse witz. Gelukkig wil zo nu en dan nog weleens een vrouw met me op de koffie. Vrouwen voelen dat ik die drie aapjes ben. Ik kijk, ik luister, ik zwijg. Maar zelfs nu, op dit eigenste ogenblik, als ik probeer mijn verlatenheid te verwoorden, kwaken in een poel achter me bronstige kikkers hun ballonkaken aan flarden. Respect voor de werkmens is ze volslagen vreemd. Het is om aan de wereld uw bloot gat te laten zien.

               Het mag misschien zielig lijken, de beste interactie heb ik uiteindelijk nog met mijn spiegelbeeld. Twee mannen van aangezicht tot aangezicht. Zij begrijpen elkaar, zonder woorden. Elke blik leest als een boek.
Je beste vriend, zo blijkt maar weer, woont in jezelf.