De avond is ongemak

Enkele jaren geleden. Het letsel moest nog litteken worden. Maar ook je wonden likken gaat na een tijdje zurig smaken. Het heelt nauwelijks en intussen tikt de klok gestaag verder, tik, tik, tik, tot hij stilvalt. Wanneer dat gebeurt, weet je niet, je kan de tijd die je rest maar beter vullen met dingen waar je hoopt plezier aan te beleven. Wie ophoudt met dromen houdt op te leven, en een mens is nooit te oud om te leren, zegt men. Dus schreef ik in voor een cursus, Creatief Schrijven heette die veelbelovend. Een van de eerste opdrachten luidde: ‘Stel, je oefeningen uit dit cursusjaar worden gepubliceerd en de uitgever vraagt jou de flaptekst te schrijven van deze bundel.’
Dit leverde ik in:

Dit doosje Pralines bevat taalsnoepjes in een rijke verscheidenheid van vorm, kleur en smaak. De vulling is een melange van joligheid en weemoed, op smaak gebracht met een shot cynische humor of een snuif tederheid, geglaceerd in een laagje optimistisch geloof. Een hemelse chocola die je gehemelte masseert.
Deze Pralines verteren licht. Proef de liefde en ambacht waarmee ze zijn bereid. Laat ze smelten op de tong, snoepje na snoepje. Bij voorkeur te degusteren tussen avondmaal en slapengaan. Een voorsmaakje voor een gelukzalige nacht.

Ver over de top, ik weet het. Deze vlag dekt helemaal de lading niet. Maar uitgevers moeten liegen, niemand koopt een boek waarvan de kaft de waar misprijst:

Pralines maken is een kunst die vakmanschap vereist, talent en passie, gaven die niet elke amateur zijn toebedeeld. Hoe fraai ook de wikkel eromheen, deze Pralines smaken als een smakeloze, kleverige mengelmoes van plat cynisme en melig optimisme, bereid door een souschef die dringend op zoek moet naar een meester. Wie ze wil consumeren, houd best de Rennie in aanslag. Deze Pralines liggen immers zwaar op de maag, verteren slecht en gunnen u geen seconde slaap.

Met een frons tussen de wenkbrauwen overliep ik dan ook de lofspraak op de omslag van ‘De avond is ongemak’, een boek van Marieke Lucas Rijneveld. ‘Doet pijn’, ‘zeldzaam debuut’, ‘verstikkend’, ‘komt met een mokerslag binnen en dreunt nog tijden na’, ‘doet denken aan Jan Wolkers’, ’heeft me verpletterd’, ‘excelleert in de fantasie’, ‘dichterlijke taal’, ‘hallucinerend debuut’, ‘wervelend’, ‘adembenemend’. De uitsmijter: ‘Rijneveld wordt geen hele grote. Ze is het al’.

Zoveel jubel schept argwaan. Al te vaak liet ik verkooptrucs van de publiciteitsafdeling het saldo op mijn bankkaart kelderen. Maar tegelijk wilde ik wat er stond heel graag geloven. Ik was razend nieuwsgierig, het boek haalde zelfs de shortlist van de prestigieuze International Booker Prize. Margaret Atwood staat op de erelijst, William Golding ook, Kingsley Amis, Nadine Gordimer, Salman Rushdie. Dus ik ruilde vijftien euro van mijn pensioen in voor 270 pagina’s van belofte. En de koe bij de horens: ik adviseer u om hetzelfde te doen.
Niets op de flap is onwaar. Nog tijdens het lezen dacht ik: als het uit is, begin ik opnieuw. Nagenoeg elke pagina schenkt je een beeld, een bedenking, een detail waarbij je even stil wil blijven staan. Meteen al op pagina één, je voelt en ruikt de vettige uierzalf, “… het rook naar gaargestoofd uierboord, dat in dikke sneden besprenkeld met zout en peper weleens in een pan met bouillon op het fornuis stond en waar ik van gruwelde, net als van de stinkende zalf op mijn huid.” Daar zit je dan, in die afgelegen boerderij ergens in Holland, met dat smeersel en die dikke moedervingers op je gezicht. Welkom in dit nieuwe universum.

Lang verhaal kort: Jas, de vertelster, verzoekt god of die niet eerder haar broer Matthies bij zich wil roepen dan Dieuwertje, haar konijn. God, zoals we hem kennen, aanhoort haar bede. Het boek verhaalt hoe vader, moeder, broer en zussen elk op hun manier verdwalen in verdriet. Het gezin rafelt uit elkaar als een oude stofdoek, draadje na draadje. Van dit wonden likken raak je niet een twee drie af. Lijden krijgt klank, geur, beeld en een wrange smaak. Pijnlijk, zeker. Verstikkend, absoluut. Een mokerslag, helemaal. Dreunt na, yep. Niet alleen de avond is ongemak. Dat is het lezen van dit boek ook. Kunst raakt waar het pijn doet.

Marieke Rijneveld is negenentwintig. Ze voegde Lucas toe aan haar naam, omdat ze niet helemaal zeker is of ze wel in het juiste lichaam woont. Ze twijfelt, over gender en veel andere dingen, denkende mensen kennen weinig zekerheden. Wat zeker is: een koe heeft vier magen. En wat even zeker is: ‘De avond is ongemak’ is een schitterend boek.